De Nederlandse ontdekkingsreiziger Willem de Vlamingh zag in de 17e eeuw, in zijn ontdekkingsreis door West-Australië, als eerste Europeaan een zwarte zwaan. Voor die ontdekking waren we ons in Europa niet bewust van zwarte zwanen. De zwarte zwaan is een symbool voor onbekende kennis en onvoorspelbare gebeurtenissen.
Dit gegeven vormde op zichzelf voor mij ook een zwarte zwaan. En als ik erover nadenk, kom ik regelmatig zwarte zwanen tegen. Het zijn altijd verrassingen, want dat is inherent aan de betekenis. Die verrassingen kunnen positief en negatief zijn. Ik werd me bewust van het bestaan van deze metafoor door het lezen van het boek “Risk Intelligence” door Dylan Evans. Kort gezegd gaat dat boek over de intelligentie die je gebruikt bij het wagen van een gok waaraan risico’s kleven.
Evans ziet het maken van keuzes als het maken van een afgewogen gok. Gokken kun je doen op allerlei niveau’s. Variërend van het mee uit vragen van iemand op wie je een oogje hebt met het risico op een blauwtje, tot het binnenvallen van een land vanwege vermeend bezit van massavernietigingswapens met het risico op vergrootte destabilisatie in die regio. Bij het wagen van een gok zou je volgens Evans de plussen en minnen van de gok zo goed mogelijk moeten uitdrukken in percentages. Hoe waardeer je de uitkomsten en de kosten van je gok? Hoe schat je de kansen van slagen en falen in?
In zijn boek gebruikt Evans trouwens het binnenvallen van Irak door de Amerikanen over de het vermeende bezit van WMD’s (Weapons of Mass Destruction) door Sadam Hoessein, als voorbeeld van een slecht afgewogen gok. De uiteindelijke kosten wogen niet op tegen de uiteindelijke uitkomsten. Amerika heeft de situatie in het Midden-Oosten, in tegenstelling tot de verwachting van de Amerikaanse regering destijds, gedestabiliseerd. Althans, volgens Evans. En dat is ook een belangrijk punt: verschillende mensen schatten kansen verschillend in. Mensen hebben verschillende achtergronden, kennisniveaus en risico-intelligentie-niveaus.
Bij het wagen van een gok moet je je kennis over de zaken die van invloed zijn op de uitkomst van de gok, zo goed mogelijk gebruiken. Hoe meer je weet, des te beter je de gok afweegt, en des te zelfverzekerder je de gok durft te wagen. Het is belangrijk hoe goed je weet wat je weet en hoe goed je weet wat je nog niet weet.
En hoe zeer ben je je bewust van vragen die je nog niet hebt gesteld? Dit zijn de zwarte zwanen van je gok. De zwarte zwaan is symbool voor de kennis over de zaken waarvan je nog niet weet dat ze invloed hebben op de uitkomst van de gok. De zwarte zwaan helpt voorkomen dat je te overmoedig en zelfs roekeloos wordt. Zwarte zwanen zijn vrijwel altijd dingen die je later, na de gok gewaagd te hebben (of juist niet!), doen zeggen: “als ik dat had geweten, dan…”.
Verwoede noten 